Extrapiramidale symptomen, ook wel door geneesmiddelen veroorzaakte bewegingsstoornissen genoemd, beschrijven de bijwerkingen die worden veroorzaakt door bepaalde antipsychotica en andere geneesmiddelen. Deze bijwerkingen zijn onder meer:
- onvrijwillige of oncontroleerbare bewegingen
- trillingen
- spiercontracties
Symptomen kunnen ernstig genoeg zijn om het dagelijks leven te beïnvloeden, doordat ze het moeilijk maken om te bewegen, met anderen te communiceren of uw gebruikelijke taken op het werk, op school of thuis uit te voeren.
Behandeling helpt vaak, maar sommige symptomen kunnen blijvend zijn. Over het algemeen geldt: hoe eerder u wordt behandeld, hoe beter.
Lees verder voor meer informatie over extrapiramidale symptomen, inclusief de medicijnen die ze kunnen veroorzaken en hoe ze worden gediagnosticeerd en behandeld.
Wat zijn extrapiramidale symptomen?
Symptomen kunnen optreden bij zowel volwassenen als kinderen en kunnen ernstig zijn.
Vroege symptomen kunnen beginnen kort nadat u met een medicijn bent begonnen. Ze verschijnen vaak een paar uur na uw eerste dosis, maar kunnen binnen de eerste paar weken op elk moment verschijnen.
De timing kan afhankelijk zijn van de specifieke bijwerking. Vertraagde symptomen kunnen optreden nadat u het medicijn enige tijd heeft ingenomen.
Acathisie
Bij acathisie kunt u zich erg rusteloos of gespannen voelen en een constant verlangen hebben om te bewegen. Bij kinderen kan dit verschijnen als lichamelijk ongemak, opwinding, angst of algemene prikkelbaarheid. Misschien merk je dat ijsberen, je benen schudden, op je voeten wiegen of over je gezicht wrijven, de rusteloosheid verminderen.
Onderzoek suggereert dat het risico op acathisie toeneemt met hogere doses medicatie. Symptomen van acathisie zijn ook in verband gebracht met een hoger risico op een andere aandoening die tardieve dyskinesie wordt genoemd.
Overal kan 5 tot 36 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken acathisie ontwikkelen.
Sommige medicijnen, waaronder bètablokkers, kunnen de symptomen helpen verlichten. Verlaging van de dosis antipsychotische medicatie kan ook tot verbetering leiden.
Acute dystonie
Dystonische reacties zijn onvrijwillige spiercontracties. Deze bewegingen zijn vaak repetitief en kunnen onder andere oogkrampen of knipperen, een draaiend hoofd, een uitstekende tong en een verlengde nek omvatten.
Bewegingen kunnen erg kort zijn, maar ze kunnen ook uw houding beïnvloeden of uw spieren gedurende een bepaalde tijd verstijven. Ze hebben meestal invloed op uw hoofd en nek, hoewel ze ook in andere delen van uw lichaam kunnen voorkomen.
Dystonie kan pijnlijke spierstijfheid en ander ongemak veroorzaken. U kunt ook stikken of moeite hebben met ademhalen als de reactie de spieren in uw keel aantast.
Statistieken suggereren dat tussen de 25 en 40 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken, acute dystonie ervaart, hoewel het vaker voorkomt bij kinderen en jonge volwassenen.
Het begint meestal binnen 48 uur nadat u bent begonnen met het gebruik van een antipsychoticum, maar verbetert vaak met de behandeling. Het verlagen van de dosis antipsychotische medicatie kan helpen. Dystonische reacties kunnen ook worden behandeld met antihistaminica en geneesmiddelen die de symptomen van de ziekte van Parkinson behandelen.
Parkinsonisme
Parkinsonisme beschrijft symptomen die lijken op die van de ziekte van Parkinson. Het meest voorkomende symptoom zijn stijve spieren in uw ledematen. U kunt ook last krijgen van trillen, meer speekselvloed, langzame bewegingen of veranderingen in uw houding of gang.
Tussen 20 en 40 procent van de mensen die antipsychotica gebruiken, ontwikkelen symptomen van Parkinson. Ze beginnen meestal geleidelijk, vaak binnen een paar dagen nadat u bent begonnen met het gebruik van het antipsychoticum. Uw dosis kan van invloed zijn op het ontstaan van deze bijwerking.
De symptomen variëren in ernst, maar ze kunnen beweging en functie beïnvloeden. Ze kunnen uiteindelijk na verloop van tijd vanzelf weggaan, maar ze kunnen ook worden behandeld.
De behandeling omvat meestal het verlagen van de dosis of het proberen van een ander antipsychoticum. Geneesmiddelen die worden gebruikt om symptomen van de ziekte van Parkinson te behandelen, kunnen ook specifiek worden gebruikt om symptomen te behandelen.
Maligne neurolepticasyndroom (MNS)
Deze reactie is zeldzaam, maar zeer ernstig.
Over het algemeen zijn de eerste tekenen stijve spieren en koorts, daarna slaperigheid of verwarring. U kunt ook epileptische aanvallen krijgen en de functie van uw zenuwstelsel kan worden aangetast. Symptomen verschijnen meestal meteen, vaak binnen een paar uur nadat u bent begonnen met het gebruik van het antipsychoticum.
Onderzoek suggereert dat niet meer dan 0,02 procent van de mensen NMS zal ontwikkelen. Deze toestand kan leiden tot coma, nierfalen en overlijden. Het wordt meestal geassocieerd met het starten van een antipsychoticum, maar het is ook in verband gebracht met het plotseling stoppen of wisselen van medicatie.
De behandeling omvat het onmiddellijk stoppen van het antipsychoticum en het verlenen van ondersteunende medische zorg. Met snelle medische zorg is meestal volledig herstel mogelijk, hoewel het twee weken of langer kan duren.
Tardieve dyskinesie
Tardieve dyskinesie is een laat optredend extrapiramidaal symptoom. Het omvat repetitieve, onvrijwillige bewegingen van het gezicht, zoals tongdraaien, kauwbewegingen en klappen op de lippen, puffen op de wangen en grimassen. U kunt ook veranderingen in het lopen, schokkerige bewegingen van de ledematen of het ophalen van uw schouders ervaren.
Het ontwikkelt zich meestal pas als u het medicijn zes maanden of langer gebruikt. De symptomen kunnen ondanks behandeling aanhouden. Vrouwen hebben meer kans op deze bijwerking. Leeftijd en diabetes kunnen het risico verhogen, evenals negatieve schizofreniesymptomen of symptomen die de typische functie beïnvloeden.
Van de mensen die antipsychotica van de eerste generatie gebruiken, kan tot ongeveer 30 procent deze bijwerking ervaren.
De behandeling omvat het stoppen van het medicijn, het verlagen van de dosis of het overschakelen op een ander medicijn. Clozapine kan bijvoorbeeld de symptomen van tardieve dyskinesie helpen verlichten. Diepe hersenstimulatie is ook veelbelovend gebleken als behandeling.
Subtypen van tardieve dyskinesie
- Tardieve dystonie. Dit subtype is ernstiger dan acute dystonie en omvat gewoonlijk langzamere draaiende bewegingen over het lichaam, zoals extensie van de nek of romp.
- Aanhoudende of chronische acathisie. Dit verwijst naar symptomen van acathisie, zoals beenbewegingen, armbewegingen of schommelen, die een maand of langer aanhouden terwijl u dezelfde dosis medicatie gebruikt.
Beide beginnen later en kunnen ondanks de behandeling aanhouden, maar de soorten bewegingen die met deze symptomen gepaard gaan, verschillen.
Kinderen die plotseling stoppen met het innemen van medicijnen, kunnen ook ontwenningsdyskinesieën krijgen. Deze schokkerige en repetitieve bewegingen worden over het algemeen gezien in de romp, nek en ledematen. Ze verdwijnen meestal binnen een paar weken vanzelf, maar opnieuw beginnen met het medicijn en geleidelijk de dosis verlagen kan ook de symptomen verminderen.
Wat veroorzaakt extrapiramidale symptomen?
Uw extrapiramidale systeem is een neuraal netwerk in uw hersenen dat helpt bij het reguleren van motorische controle en coördinatie. Het omvat de basale ganglia, een reeks structuren die belangrijk zijn voor de motoriek. De basale ganglia hebben dopamine nodig voor een goede werking.
Antipsychotica helpen de symptomen te verbeteren door zich te binden aan dopaminereceptoren in uw centrale zenuwstelsel en dopamine te blokkeren. Dit kan voorkomen dat de basale ganglia voldoende dopamine krijgen. Als gevolg hiervan kunnen zich extrapiramidale symptomen ontwikkelen.
Antipsychotica van de eerste generatie veroorzaakten vaak extrapiramidale symptomen. Bij antipsychotica van de tweede generatie treden bijwerkingen meestal minder snel op. Deze medicijnen hebben minder affiniteit voor dopaminereceptoren en binden losjes en blokkeren sommige serotoninereceptoren.
Antipsychotica van de eerste generatie zijn onder meer:
- chloorpromazine
- haloperidol
- levomepromazine
- thioridazine
- trifluoperazine
- perphenazine
- flupentixol
- fluphenazine
Antipsychotica van de tweede generatie zijn onder meer:
- clozapine
- risperidon
- olanzapine
- quetiapine
- paliperidon
- aripiprazol
- ziprasidon
Hoe worden extrapiramidale symptomen gediagnosticeerd?
Het is belangrijk om op deze symptomen te letten als u of een dierbare een antipsychoticum gebruikt. Bijwerkingen van geneesmiddelen lijken soms op de symptomen van de aandoening waarvoor een medicijn wordt gebruikt, maar een arts kan helpen bij het diagnosticeren van de symptomen.
Uw arts kan u of een familielid naar uw symptomen vragen. Ze kunnen tijdens een kantoorbezoek misschien zien dat u problemen heeft met beweging of coördinatie.
Ze kunnen ook een evaluatieschaal gebruiken, zoals de Drug-Induced Extrapyramidale Symptoms Scale (DIEPSS) of de Extrapyramidale Symptoms Rating Scale (ESRS). Deze weegschaal kan meer informatie geven over uw symptomen en de ernst ervan.
Hoe worden extrapiramidale symptomen behandeld?
Behandeling voor extrapiramidale symptomen kan moeilijk zijn. Geneesmiddelen kunnen verschillende bijwerkingen hebben en ze hebben een verschillende invloed op mensen. Er is geen manier om de reactie die u zou kunnen hebben te voorspellen.
Vaak is de enige behandelingsmethode het proberen van verschillende medicijnen of lagere doses om te zien welke de meeste verlichting bieden met de minste bijwerkingen. Afhankelijk van uw symptomen, kan het zijn dat u naast uw antipsychoticum ook een ander type geneesmiddel krijgt voorgeschreven om deze te behandelen.
U mag de dosis van uw medicatie nooit aanpassen of veranderen zonder de begeleiding van uw zorgverlener.
Het veranderen van uw dosis of medicatie kan tot andere symptomen leiden. Noteer en vertel eventuele ongewenste of onaangename bijwerkingen aan uw arts.
Als u een lagere dosis antipsychoticum heeft voorgeschreven, vertel het dan aan uw arts of therapeut als u symptomen van psychose of andere symptomen begint te krijgen waarvoor uw medicatie bedoeld is.
Als u hallucinaties, waanvoorstellingen of andere verontrustende symptomen begint te krijgen, zoek dan onmiddellijk hulp. Deze symptomen kunnen uw risico vergroten om uzelf of iemand anders pijn te doen, dus uw arts wil misschien een andere behandelingsaanpak proberen.
Het kan helpen om met uw therapeut te praten als u last heeft van extrapiramidale symptomen. Therapie kan de bijwerkingen niet direct aanpakken, maar uw therapeut kan ondersteuning bieden en manieren bieden om ermee om te gaan wanneer symptomen uw dagelijks leven beïnvloeden of tot leed leiden.
het komt neer op
In sommige gevallen hebben extrapiramidale symptomen mogelijk niet al te veel invloed op u. In andere gevallen kunnen ze pijnlijk of ongemakkelijk zijn. Ze kunnen de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden en bijdragen tot frustratie en angst.
Als u bijwerkingen heeft, kunt u besluiten om te stoppen met het innemen van uw medicatie om ze te laten verdwijnen, maar dit kan gevaarlijk zijn. Als u stopt met het innemen van uw medicatie, kunt u ernstigere symptomen krijgen. Het is belangrijk om uw medicatie te blijven innemen zoals voorgeschreven totdat u met uw arts heeft gesproken.
Als u bijwerkingen begint te krijgen tijdens het gebruik van een antipsychoticum, neem dan zo snel mogelijk contact op met uw arts. In sommige gevallen kunnen ze permanent zijn, maar behandeling leidt vaak tot verbetering.
.jpg)
