Zwarte mensen sterven. En niet alleen door politie en buurtbewakers, maar ook in de ziekenhuisbedden waar ze op de juiste manier moeten worden verzorgd.
Dit geldt in het algemeen voor zwarte Amerikanen, die vaak te maken hebben met impliciete vooringenomenheid van clinici - dit gebeurt zelfs als die clinici geen expliciete kwaadaardige bedoelingen hebben. Dit is verkeerd, en het moet veranderen.
Volgens de American Bar Association "ontvangen zwarte mensen gewoon niet dezelfde kwaliteit van gezondheidszorg als hun blanke tegenhangers."
Dit is het duidelijkst in het geval van de gezondheid van zwarte moeders, waar vermijdbare sterfgevallen optreden als gevolg van deze raciale vooroordelen.
Zwarte moedersterftecijfers
Volgens de Harvard T.H. Chan Public School of Health, de Wereldgezondheidsorganisatie, meldde dat "[de kans dat zwarte vrouwen] een bevalling overleven vergelijkbaar is met die van vrouwen in landen als Mexico en Oezbekistan, waar een aanzienlijk deel van de bevolking in armoede leeft."
Als je gealarmeerd bent door deze statistiek, is dat niet voor niets. De Verenigde Staten zijn nog steeds het rijkste land ter wereld, maar zwarte vrouwen worden geconfronteerd met verbazingwekkende moedersterftecijfers die drie tot vier keer hoger zijn dan de moedersterfte van blanke vrouwen in Amerika.
En in sommige gebieden, zoals New York City, "hebben zwarte moeders [momenteel] 12 keer meer kans om te overlijden dan blanke moeders", aldus Yael Offer, een verpleegster en verloskundige in het St. Barnabas Hospital, in een interview in 2018 met New York's News. 12.
Nog maar vijftien jaar geleden was deze ongelijkheid kleiner - maar nog steeds teleurstellend - zeven keer zo groot. Onderzoekers schrijven dit toe aan de drastisch verbeterde moederzorg voor blanke vrouwen, maar niet voor zwarte vrouwen.
Illustraties door Alyssa Kiefer
Vooringenomen gezondheidszorg
We bevinden ons in een tijdperk waarin eeuwen van conflicten en systemisch racisme tot een hoogtepunt komen, en het is duidelijk dat de gezondheidszorg zwarte vrouwen op tragische en fatale manieren in de steek laat.
Dayna Bowen Matthews, auteur van "Just Medicine: A Cure for Racial Inequality in American Healthcare,'Werd geciteerd in een artikel van de American Bar Association waarin staat:' Toen artsen de Implicit Association Test (IAT) kregen - een test die beweert de impliciete vooroordelen van testpersonen te meten door hen te vragen afbeeldingen van zwart-witte gezichten te koppelen aan prettige en onaangename woorden onder intense tijdsdruk - ze hebben de neiging om blanke gezichten en aangename woorden (en vice versa) gemakkelijker te associëren dan zwarte gezichten en aangename woorden (en vice versa). "
De bevindingen van Matthews verduidelijken verder dat het niet is dat blanke artsen opzettelijk zwarte patiënten proberen te schaden, maar dat patiënten met slechtere resultaten te maken krijgen vanwege vooroordelen - waarvan hun zorgverleners zich niet eens realiseren dat ze dat hebben.
Zoals bij elk fenomeen met systemische ongelijkheden, is het niet zo eenvoudig als pure verwaarlozing van zwarte vrouwen als ze eenmaal zwanger zijn geworden.
De bedroevende statistieken over de gezondheid van zwarte moeders worden voorafgegaan door een oorverdovende verwaarlozing van de fysiologische behoeften van zwarte mensen sinds de geboorte, en deze verwaarlozing leidt tot aandoeningen die tijdens de zwangerschap nauwlettend in de gaten moeten worden gehouden.
Volgens Dr. Staci Tanouye, een alumna van de Mayo Clinic en een van TikTok's meest prominente OB-GYN's, "hebben zwarte vrouwen een hoger risico op comorbiditeiten zoals vleesbomen, wat het risico op zaken als vroegtijdige bevalling en post-partumbloeding. Bovendien lopen [zwarte vrouwen] een hoger risico op chronische hypertensie en diabetes, evenals op zwangerschapsgerelateerde hypertensieve stoornissen [zoals] pre-eclampsie [en] zwangerschapsdiabetes. "
Waarom? Deze risico's kunnen niet eenvoudig worden verklaard door genetische verschillen. In plaats daarvan bestaan deze verschillen grotendeels vanwege de ongelijkheid in adequate gezondheidszorg lang voordat een vrouw zwanger wordt. Waar we het over hebben: de gezondheid van zwarte moeders is verbonden met de gezondheid van de zwarte bevolking als geheel.
Dr. Tanouye is duidelijk in haar bewering dat “deze verschillen nog steeds geen verklaring zijn voor de aanzienlijke ongelijkheid in de sterfte van zwarte moeders. Zelfs als er voor wordt gecorrigeerd, wordt de ongelijkheid niet veel kleiner. "
Hoewel het misleidend zou zijn om opzettelijk de fysiologische risico's uit te sluiten waarmee zwarte vrouwen worden geconfronteerd, dragen deze risico's lang niet bij tot de schokkende ongelijkheid tussen moederssterfte tussen zwarte en blanke vrouwen.
Navigeren door een gebrekkig gezondheidszorgsysteem
Het is duidelijk dat het systeem - en de manier waarop we aangeleerde raciale vooroordelen omkeren - behoorlijk wat werk nodig heeft om ongelijkheden te verbeteren, maar er zijn manieren waarop zwarte vrouwen voor zichzelf kunnen pleiten.
Dr. Tanouye legt uit: “Het is belangrijk voor zwangere vrouwen om in het bijzonder op hun lichaam en symptomen afgestemd te zijn. In het bijzonder letten op de ontwikkeling van nieuwe symptomen, vooral in het derde trimester, zoals hoofdpijn, misselijkheid, zwelling, visuele veranderingen, buikpijn of krampen, bloeding, bewegingen van de foetus of gewoon een algemeen onwel gevoel. "
Het is natuurlijk niet zo eenvoudig als aanstaande moeders te vertellen waar ze op moeten letten. Er zijn zwarte vrouwen geweest die wisten dat er iets mis was, maar die niet gerespecteerd werden door een clinicus die hen niet het gevoel gaf gehoord te worden.
Daarom suggereert dr. Tanouye: "Het beste wat [zwarte moeders] kunnen doen, is een zorgverlener vinden waar ze zich prettig bij voelen." Ze voegt eraan toe: “In een ideale wereld is dit iemand met wie ze de afgelopen jaren al een relatie en vertrouwen hebben opgebouwd. Maar we weten allemaal dat dit meestal niet mogelijk of realistisch is. "
Dus, wat moeten zwarte vrouwen doen als ze geen bestaande provider hebben?
Zoals Dr. Tanouye uitlegt: "Vertegenwoordiging is belangrijk." Soms is de beste optie om een arts te zoeken waarmee ze verband houden. "Het is oké om een aanbieder te zoeken die niet alleen jouw waarden deelt, maar misschien zelfs een vergelijkbare culturele achtergrond deelt", stelt ze.
Gezondheidszorg voor zwarte moeders kan pas verbeteren als de zwarte gezondheidszorg als geheel verbetert
Mislukkingen met betrekking tot de gezondheid van zwarte moeders dienen als een microkosmos van medisch onrecht tegen zwarte mensen in het medische landschap.
Het is belangrijk op te merken dat er verandering moet worden aangebracht, niet alleen met betrekking tot de gezondheid van moeders, maar ook met betrekking tot hoe alle negroïde patiënten zich voelen wanneer ze worden behandeld door een zorgverlener - vooral wanneer het niet mogelijk is om uw zorgverlener te kiezen, zoals erkend door Dr. Tanouye.
Ik heb hier in 2018 een persoonlijke ervaring mee gehad. Op een ochtend werd ik wakker met hevige buikpijn.
Terwijl ik onder de douche stond, voelde ik een golf van misselijkheid die ik nog nooit eerder had gevoeld. Op dat moment vertrouwde ik op mijn gevoel - letterlijk. Ik liet mijn man me haasten naar de spoedeisende hulp, waar mijn temperatuur werd gemeten (ik klokte rond de 98 ° F, en er werd mij gevraagd of ik al had overgegeven [nee]).
Alleen al op basis van die twee factoren probeerde de spoedeisende arts me weg te sturen, zonder rekening te houden met mijn verklaring dat koorts atypisch voor mij was en dat 98 ° F hoog was in mijn geval omdat mijn temperatuur meestal rond de 96 ° F ligt.
Ik vertelde hem ook dat braken niet normaal voor mij was. Ik heb dat maar een handvol keer in twee decennia gedaan. Ik smeekte en pleitte voor een CT-scan, en hij vertelde me dat het onmogelijk was om blindedarmontsteking te hebben en dat ik gewoon naar huis moest gaan.
Maar ik zou niet ineenkrimpen. Ik zou geen nee accepteren als antwoord. Ik was vastbesloten op te komen voor mijn rechten, omdat zwarte pijn - zowel fysiek als emotioneel - veel te lang buiten beschouwing is gelaten.
Ik stond erop dat de arts zo onophoudelijk een CT-scan bestelde dat ik hem uiteindelijk overreedde om mijn verzekeringsmaatschappij te bellen voor toestemming. Hij vertelde me echter snauwend dat ik waarschijnlijk een uur of langer zou wachten op mijn resultaten, aangezien ik niet ziek was en andere patiënten daadwerkelijk zorg nodig hadden.
Ik werd naar mijn CT-scan gereden en nadat ik terug was gebracht naar de onderzoekskamer, kronkelde ik van de pijn toen mijn man me probeerde te vermaken door een aflevering van "Bob's Burgers" op zijn telefoon af te spelen.
Minder dan 10 minuten later stormde de arts naar binnen. Hij vertelde me verwoed (zij het onbeschaamd) dat ik een ernstige blindedarmontsteking had en onmiddellijk naar het ziekenhuis moest gaan en dat ze de eerste hulp al hadden ingelicht om me in te plannen voor een operatie.
De details daarna zijn minder belangrijk dan de implicaties. Ik had niet de langzame opbouw van ondraaglijke pijn die veel mensen met blindedarmontsteking ervaren. Ik had geen koorts. Ik heb niet overgegeven. Ik werd die ochtend gewoon wakker wetende dat er iets mis was.
En terwijl ik werd ingelicht door mijn chirurg en anesthesist, kreeg ik te horen dat mijn blindedarmontsteking, die zich binnen enkele uren ontwikkelde, zo ernstig was dat ik minder dan een half uur verwijderd was van een breuk. Met breuk komt sepsis. En met sepsis komt de kans op ziekte en, in veel te veel gevallen, overlijden.
Ik huiver nog steeds als ik me herinner dat als ik niet volhardend was geweest en net naar huis was gegaan zoals de spoedeisende arts erop stond, ik hier misschien op dit moment niet over zou rapporteren.
De verwaarlozing van zwarte patiënten gaat terug tot groepsdenken uit het slaventijdperk
Mijn geval is niets nieuws. Er is een sinistere geschiedenis over hoe zwarte mensen zijn behandeld met betrekking tot gezondheidszorg die kan worden herleid tot de 19e eeuw en eerder.
Een studie van The Journal of Medical Humanities beschrijft de beruchte oorsprong van het idee dat zwarte mensen een minder pijngrens hebben dan blanken. Dat feit is moeilijk te bevatten, maar helaas is het waar.
Onderzoeker Joanna Bourke rapporteert: `` Slaven, ‘wilden’ en mensen met een donkere huid werden over het algemeen afgeschilderd als mensen met een beperkt vermogen om echt voelen, een biologisch ‘feit’ dat gemakshalve elke schuld onder hun zogenaamde superieuren verminderde voor elk misbruik dat hen werd aangedaan. "
Dit idee van de slavenmeester werd een begrip na de slavernij, en dit begrip na de slavernij is generatie na generatie impliciet gebleven.
Na de emancipatieproclamatie schreef antropoloog Karl Christoph Vogt zijn 'Lezingen over de mens' uit 1864 en beweerde dat er een fysiologische rechtvaardiging was voor het voortdurende misbruik van zwarte mensen. In de woorden van Vogt: "de neger staat ver onder het blanke ras" in termen van de "scherpte van de zintuigen".
In reactie op haar onderzoek naar Vogt en de geschiedenis van het verminderen van de pijn van zwarte Amerikanen, stelt Bourke dat men dacht dat 'Afro-Amerikanen in stille vasthoudendheid' ineenkrompen ', niet vanwege een verlicht gebruik of een goed opgeleide gevoeligheid, maar gewoon vanwege een fysiologische instelling. "
In de loop van de tijd hebben de verraderlijke ideeën en vooroordelen die in de geschiedenis zijn blijven bestaan, geresulteerd in de vreselijke zwarte moederlijke gevolgen die nog steeds worden geconfronteerd in Amerika.
Ik denk terug aan hoe doodsbang ik was toen de chirurg de ernst van mijn blindedarmontsteking uitlegde. Mijn hart breekt bij de gedachte aan hoe die terreur oneindig veel meer moet zijn als je je zorgen maakt over de gezondheid van niet alleen jezelf, maar [ook] het kind dat je zo liefdevol draagt.
Zwarte moeders worden niet serieus genomen
De gezondheid van zwarte moeders is een belichting van een ernstig gebrekkig gezondheidszorgsysteem, en het is jammer dat aanstaande moeders zoveel emotionele arbeid moeten ondergaan - voordat de fysieke zelfs maar plaatsvindt - om gehoord te worden.
Kristen Z., een aanstaande moeder in het Midwesten, uitte diepe frustratie over de gezondheidszorg nadat ze vorig jaar een miskraam had gehad. "Het was de meest verwoestende ervaring van mijn leven", zegt Kristen, "en bij elke stap voelde ik me genegeerd."
Kristen woont in een kleine stad die, in haar woorden, "verre van divers is". Maar terwijl Kristen zegt dat ze haar hele leven situaties heeft meegemaakt waarin ze het gevoel had dat een zorgverlener haar niet serieus nam omdat ze zwart was, gaat er niets boven de pijn van haar miskraam.
'Het ging allemaal zo snel. Ik belde mijn dokter omdat ik een lichte bloeding had, en hij verzekerde me dat het alleen maar spotting was en dat het een ongelooflijk veel voorkomende gebeurtenis is. In mijn hart voelde ik dat er iets niet klopte, maar ik dacht dat het mijn hoofd was dat dingen overdreef en dat ik gewoon paranoïde was omdat het mijn eerste zwangerschap was, ”legt ze uit. De volgende ochtend kreeg Kristen een miskraam.
“Ik word soms nog steeds boos op mezelf omdat ik mijn gevoel niet vertrouw. Op het moment van mijn miskraam was ik onlangs van dokter veranderd omdat mijn ziektekostenverzekering was veranderd, ”zegt Kristen. "Ik wilde geen problematische nieuwe patiënt zijn of veren met ruches zijn."
Kristen leerde echter van die ervaring en "deed snel onderzoek naar een nieuwe arts nadat ik mijn miskraam had overwonnen". Ze kan met trots zeggen dat haar huidige arts een openlijk intersectionele arts is die haar "buitensporige hypochondrie" niet erg vindt en haar een veilig gevoel geeft door haar zorgen te uiten.
Kristen geeft toe dat ze verlegen is en zegt: "Ik had moeten spreken. Ik weet dat ik het had moeten doen. Ik heb er nog steeds spijt van dat ik niet luider ben over mijn zorgen, zoals ik al zei. Maar ik zou niet zo sterk assertief moeten zijn om me gehoord te voelen. Ik ben het gewoon niet en zal dat ook nooit worden. "
Spreek - tegen een arts die luistert
Anne C., een 50-jarige zwarte moeder van drie kinderen uit de staat New York, heeft er tientallen jaren voor gezorgd dat ze de juiste medische zorg krijgt.
In de context van het moederschap heeft ze in een tijdsbestek van 17 jaar drie kinderen gebaard met de hulp van drie verschillende OB-GYN's - en ze ervoer grotendeels positieve zorg. Ze schrijft dit echter toe aan een gemeenschappelijk thema: de behoefte om luid voor zichzelf te pleiten.
Toen ze Anne vroeg of ze ooit slechte of verwaarloosde zorg had gehad tijdens haar zwangerschappen, antwoordde ze met een volmondig 'nee'.
Als een mondige zwarte vrouw is ze zich er terdege van bewust dat we soms de enigen zijn die echt onze rug hebben. "Je gaat of naar me luisteren, of ik ga ergens anders heen", zegt ze over hoe ze zich laat gelden tegenover medische zorgverleners.
Maar voor veel zwarte vrouwen verloopt de reis van de moeder niet zo soepel. Niet iedereen heeft de mogelijkheid om over te stappen naar een andere zorgaanbieder, zeker in geval van nood. Niet elke vrouw voelt zich op haar gemak als ze iets zegt. Niet elke vrouw vertrouwt op hun intuïtie, maar twijfelt aan zichzelf.
Niet elke vrouw realiseert zich dat artsen bevooroordeeld, koppig en natuurlijk feilbaar kunnen zijn. Artsen zijn misschien terughoudend om naar patiënten te luisteren, en patiënten zijn misschien terughoudend om hun mening te geven. En zelfs als zwarte moeders hun stem laten horen, zoals wordt geïllustreerd door moderne statistieken en tragedies, worden ze soms het slachtoffer van onwetendheid, arrogantie en dwaling door de arts.
Doulas zijn waardevolle bondgenoten van moeders kant
Katya Weiss-Andersson, een antiracistische doula en queer-activiste, legt uit dat haar rol als doula aanstaande moeders helpt om niet alleen door zwangerschap te navigeren, maar ook door artsen.
In sommige gevallen gaan moeders om deze reden zelfs naar huisbevallingen. "Het is onze taak om de keuzes van de bevallende persoon volledig te respecteren en te verdedigen in plaats van hen onze eigen ideeën op te leggen", deelt ze.
"In mijn ervaring heb ik gezien dat thuisbevallingen veel van deze machteloze, mensonterende ervaringen aanzienlijk omzeilden, maar thuisbevallingen zijn niet haalbaar of wenselijk voor elke bevallende ouder, en het is niet onze taak om iemand over te halen om op een bepaalde manier te bevallen. . We moeten als pleitbezorgers kunnen optreden in ware solidariteit, of het nu gaat om een thuisbevalling, een geboortecentrum of een ziekenhuisomgeving. "
"Bij doulawerk is het van cruciaal belang om je bewust te zijn van medisch racisme, [in het bijzonder hoe] zwarte vrouwen en niet-binaire mensen en hun pijn niet serieus worden genomen, wat vaak tot dodelijke gevolgen leidt. We moeten in staat zijn om dat besef te nemen en, indien nodig, echt voor de bevallende persoon te gaan ”, legt Weiss-Andersson uit over haar rol als doula.
"[Moeders] zitten midden in de geboorte van een heel kind, dus als ze niet gerespecteerd of serieus genomen worden, is het onze taak als hun doula om hun pleitbezorger te zijn [als] een verlengstuk van hun keuzevrijheid en lichamelijke autonomie."
Illustraties door Alyssa Kiefer
Het Amerikaanse werkgelegenheidssysteem laat zwarte moeders in de steek
Naast de emotionele aspecten die van invloed zijn op instinct, intuïtie en vertrouwen, blijft systemisch racisme de kop opsteken. Zwarte vrouwen worden al geconfronteerd met een aanzienlijke loonkloof, en als je dat nog verergert met zwangerschap, schiet het Amerikaanse werkgelegenheidssysteem zwarte moeders nog verder in de steek.
Als zwarte moeders geen vrije tijd kunnen nemen - hetzij vanwege hun baan zelf, vanwege financiën, of beide - zullen ze eerder afspraken missen en / of kunnen ze geen geïmproviseerde afspraken plannen als er iets mis lijkt te zijn.
"[Vanwege mijn begripvolle werkgever] werd mijn betaalde ziekteduur niet opgebruikt door de afspraken van mijn arts", herinnert Anne zich over de geboorte van haar derde kind. "Maar voor veel vrouwen is dat niet het geval."
Combineer dat met een ineffectief gezondheidszorgsysteem dat een groot aantal Amerikanen in de steek laat, en daar heb je het: steeds meer variabelen die zwarte gezondheidsstatistieken voor moeders zo grimmig maken.
Stappen die de VS kunnen nemen om de gezondheidstoestand van zwarte moeders te verbeteren
Gelukkig zijn er organisaties die proberen de vooruitzichten van de gezondheid van zwarte moeders te verbeteren en het sterftecijfer te verlagen.
Black Mamas Matter Alliance stelt dat ze "een nationaal netwerk zijn van door zwarte vrouwen geleide organisaties en multidisciplinaire professionals die ervoor zorgen dat alle Black Mamas de rechten, het respect en de middelen hebben om vóór, tijdens en na de zwangerschap te gedijen."
Dit collectief bestaat uit artsen, PhD's, doula's, wellnesscentra en justitiële organisaties die pleiten voor het leven van alle "Black Mamas" - en niet alleen degenen die cisgender zijn.
Evenzo zijn er voldoende artsen die hun vooroordelen proberen af te leren en op persoonlijk vlak betere patiëntenzorg bieden. Dat is het geval bij dr. Tanouye.
“Persoonlijk werk ik hier dagelijks aan”, legt ze uit. “Ik werk om ervoor te zorgen dat mijn patiënten zich gehoord voelen, dat ze me begrijpen en dat ze het gevoel hebben dat we een team zijn dat samenwerkt om hun beste gezondheid te bereiken. Ik geloof sterk in keuzes en wederzijdse besluitvorming die uniek is voor elke patiënt. Mijn rol is om hun zorgen te valideren door te luisteren en een grondige evaluatie aan te bieden, en hen vervolgens te helpen bij het vinden van veilige oplossingen. "
De meeste zwangerschapsgerelateerde sterfgevallen hadden voorkomen kunnen worden
Voor vrouwen die het gevoel hebben niet gehoord te worden, adviseert dr. Tanouye hoe belangrijk het is om de omgeving te beoordelen en zichzelf belangrijke vragen te stellen. Namelijk: “Hoe comfortabel een patiënt zich voelt als een zorgverlener zijn zorgen wegneemt. Worden hun vragen met mededogen beantwoord, worden lichamelijke problemen geëvalueerd en serieus genomen, en voelt de patiënt zich gehoord en begrepen? " Als de bovengenoemde tekens op ongeldigverklaring wijzen, is het tijd om verder te gaan.
Daarin schuilt de crux van de kwestie: validatie. In een samenleving die is gebouwd op systemisch racisme, zijn zwarte stemmen nooit versterkt en worden zwarte levens niet gevalideerd.
Shalon Irving. Sha-asia Washington. Amber Rose Isaac.
Dit zijn slechts enkele van de namen die het verdienen om herinnerd te worden als we de onrechtvaardigheden van zwangerschapsgerelateerde sterfgevallen belichten, waarvan meer dan 60 procent had kunnen worden voorkomen, volgens de Centers for Disease Control and Prevention (CDC).
Illustraties door Alyssa Kiefer
Shalon Irving. Sha-asia Washington. Amber Rose Isaac.
Zwarte moeders zijn belangrijk
De cruciale en niet-onderhandelbare behoefte om zwarte levens te valideren en te beschermen is een probleem voor de volksgezondheid, en een probleem dat wordt aangepakt door Black Lives Matter in een poging om een andere invalshoek van systemisch racisme in Amerika te bestrijden: politiegeweld.
#BlackLivesMatter dateert uit 2013, een initiatief dat is ontstaan als reactie op Trayvon Martin en de daaropvolgende vrijspraak van zijn moordenaar. Nu, 7 jaar later, heeft het ongerechtvaardigde geweld tegen zwarte levens hartstochtelijk een groter publiek dan ooit tevoren geprikkeld.
Black Lives Matter loopt momenteel voorop in gesprekken, niet alleen in de Verenigde Staten, maar over de hele wereld. De beweging, die wordt geleid door een organisatie die actief is in de Verenigde Staten, het VK en Canada, heeft de missie om de blanke suprematie '[uit te roeien] en de lokale macht [op te bouwen] om in te grijpen in het geweld dat de staat en burgerwachten tegen zwarte gemeenschappen hebben aangedaan. . "
Het is veilig om te zeggen dat de verwaarlozing van zwarte vrouwen in ziekenhuizen en onderzoeksruimtes in het hele land ook een vorm van racistisch gemotiveerd geweld is. Politieagenten zijn gezworen om te beschermen en te dienen, net zoals artsen de eed van Hippocrates hebben afgelegd. Maar als alles is gezegd en gedaan, is een gemaakte belofte niet een belofte die wordt nagekomen.
Zwarte vrouwen moeten, net zoals ze in de loop van de Amerikaanse geschiedenis hebben moeten doen, voor zichzelf en hun gezondheid pleiten - ook al zou belangenbehartiging niet het verschil moeten zijn tussen leven en dood.
"Volg altijd je gevoel", zegt dr. Tanouye. "Negeer het niet en laat niemand anders het wegpoetsen."
